Tiêu sợi huyết STEMI
Tái thông mạch vành bằng phương pháp tiêu sợi huyết đem lại hiệu quả cho 50 – 70% các bệnh nhân NMCT cấp có ST chênh lên trong vòng 4 – 6 giờ đầu từ khi xuất hiện triệu chứng đau ngực; giúp làm giảm tỷ lệ tử vong, rối loạn chức năng thất trái, suy tim sau nhồi máu, sốc tim, và rối loạn nhịp tim. Phương pháp này nên được tiến hành càng sớm càng tốt, thậm chí ngay trên xe cấp cứu đến bệnh viện (nếu có thể).
Trong vòng 2 – 24 giờ sau khi tiêu sợi huyết thành công, người bệnh vẫn cần được chụp lại động mạch vành, đánh giá lại tổn thương thủ phạm và đặt stent giải quyết tình trạng hẹp mạch vành nếu cần thiết.
a. Chỉ định tiêu sợi huyết
Đau thắt ngực điển hình kèm theo hình ảnh đoạn ST chênh lên trên điện tâm đồ (ít nhất 2 chuyển đạo liên tiếp với đoạn ST chênh lên ≥ 2,5 mm ở nam < 40 tuổi, ≥ 2,0 mm ở nam ≥ 40 tuổi hoặc ≥ 0,5 mm ở nữ trong chuyển đạo V2-V3 và/ hoặc ≥ 1 mm ở các chuyển đạo khác) trong vòng 12 giờ từ khi khởi phát triệu chứng.
Đau thắt ngực với block nhánh trái mới xuất hiện.
Nếu điện tâm đồ không rõ ràng lúc nhập viện, phải làm lại sau 15-30 phút để theo dõi sự tiến triển.
Tiêu sợi huyết không được chỉ định nếu hình ảnh điện tâm đồ bình thường, hoặc chỉ có ST chênh xuống (cần loại trừ nhồi máu cơ tim thành sau), hoặc ST chênh lên mà không có triệu chứng đau ngực trước đấy.
b. Chống chỉ định của tiêu sợi huyết
Chống chỉ định tuyệt đối
Chảy máu đang tiến triển
Nghi ngờ tách thành động mạch chủ
Mới chấn thương đầu hoặc có khối u trong sọ
Tiền sử đột quỵ xuất huyết não
Tiền sử đột quỵ thiếu máu não trong vòng 1 năm
Tiền sử dị ứng với thuốc tiêu sợi huyết
Chấn thương hoặc phẫu thuật trong vòng 2 tuần trước mà nguy cơ chảy máu cao
Chống chỉ định tương đối
Tiền sử chấn thương hoặc phẫu thuật trên 2 tuần
Tăng huyết áp nặng không kiểm soát (> 180/110 mmHg)
Đột quỵ không xuất huyết não trên 1 năm
Rối loạn đông máu hoặc đang sử dụng thuốc chống đông (PT-INR > 2)
Suy gan và thận nặng
Đã có cấp cứu ngừng tuần hoàn (> 10 phút)
Tiền sử sử dụng streptokinase (đặc biệt trong vòng 6 – 9 tháng trước)
Mang thai hoặc sau sinh
Kinh nguyệt hoặc nuôi con bú
Chọc dịch não tuỷ trong vòng 1 tháng trước
Chọc mạch ở vị trí không ép được (ví dụ tĩnh mạch dưới đòn)
c. Thời gian tiêu sợi huyết
Trong vòng 12 giờ đầu: Nên tiến hành sớm (đặc biệt trong 4 giờ đầu) nếu các bệnh nhân không thể đến được các trung tâm có can thiệp ĐMV qua da trong vòng 2 giờ kể từ khi được chẩn đoán NMCT cấp có ST chênh lên.
d. Chọn thuốc tiêu sợi huyết
Phụ thuộc một phần vào chiến lược tiêu sợi huyết của bệnh viện.
So với các thuốc khác, streptokinase gặp nhiều hơn phản ứng dị ứng và tụt huyết áp
Thuốc rt-PA có khả năng tái thông mạch vành thành công cao hơn và tỷ lệ sống sau 30 ngày cao hơn so với streptokinase, nhưng tăng nguy cơ xuất huyết. Các dẫn xuất mới hơn của rt-PA tuy có tỷ lệ tái thông mạch vành trong vòng 90 phút với dòng chảy TIMI-3 cao hơn, nhưng tỷ lệ tử vong sau 30 ngày tương tự rt-PA.
Các dẫn xuất rt-PA nên xem xét cho các bệnh nhân sau: Nhồi máu cơ tim rộng thành trước, đặc biệt trong 4 giờ đầu
Đã sử dụng streptokinase trước đây hoặc mới nhiễm khuẩn streptococcal Huyết áp thấp (huyết áp tâm thu < 100 mmHg)
Nguy cơ đột quỵ thấp (tuổi < 55, huyết áp tâm thu < 144 mmHg)
Tái nhồi máu trong viện khi mà can thiệp mạch vành không sẵn sàng.
e. Bệnh nhân được hưởng lợi nhiều nhất từ tiêu sợi huyết
Nhồi máu cơ tim thành trước Đoạn ST chênh lên cao
Tuổi > 75
Suy thất trái, block nhánh trái, tụt huyết áp Huyết áp tâm thu < 100 mmHg
Đến viện trong vòng 1 giờ từ khi đau ngực.
f. Biến chứng của tiêu sợi huyết
Chảy máu: Tỷ lệ gặp khoảng 10%, hầu hết là chảy máu nhẹ, tại vị trí chọc mạch, chỉ cần băng ép tại chỗ là đủ. Tuy nhiên đôi khi vẫn cần truyền máu. Nếu chảy máu nặng, có thể đảo ngược tác dụng của streptokinase với acid tranexamic (10 mg/kg truyền tĩnh mạch chậm).
Tụt huyết áp trong khi truyền streptokinase khá thường gặp. Xử trí: Để bệnh nhân nằm đầu bằng
Tạm ngừng hoặc truyền chậm tới khi huyết động ổn định.
Test truyền dịch với 100 – 500 mL dịch đẳng trương có thể có ích đặc biệt với nhồi máu cơ tim thất phải. Trong trường hợp này, tụt huyết áp không phải là phản ứng dị ứng.
Phản ứng dị ứng
Chủ yếu gặp với thuốc streptokinase, bao gồm: Sốt, nổi ban, buồn nôn, đau đầu.
Xử trí: Hydrocortisone 100 mg tiêm tĩnh mạch và Chlorpheniramine 10 mg tĩnh mạch.
Xuất huyết nội sọ gặp ở 0,3% bệnh điều trị với Streptokinase và 0,6% ở bệnh nhân điều trị với rt-PA.
Rối loạn nhịp sau tái tưới máu : Hầu hết là tạm thời, tự hết, do tái tưới máu.
Tắc mạch hệ thống do ly giải huyết khối từ nhĩ trái, thất trái hoặc phình động mạch chủ.
g. Liều và đường dùng các thuốc tiêu sợi huyết
Streptokinase (SK):
Liều 1,5 triệu đơn vị pha trong 100 mL nước muối sinh lý truyền trong 1 giờ.
Không dùng thường quy heparin sau khi truyền streptokinase, do tăng nguy cơ chảy máu mà không giảm nguy cơ tử vong
rt-PA hay alteplase:
Hiệu quả tiêu sợi huyết cao nhất khi dùng rt-PA liều cao từ đầu hoặc tăng tốc độ truyền (như nghiên cứu GUSTO).
Liều dùng: 15 mg bolus tĩnh mạch, sau đó truyền tĩnh mạch 0,75 mg/kg trong 30 phút (không quá 50 mg), tiếp theo truyền
0,5 mg/kg trong 60 phút (không quá 35 mg).
Cần tiếp tục truyền heparin sau khi dừng truyền alteplase.
Reteplase: Dùng 2 liều, mỗi liều 10 đơn vị, bolus trong vòng 10 phút
Tenecteplase: Tiêm tĩnh mạch trong vòng 10 giây với 500 – 600 μg/kg (tổng liều không quá 50 mg)
APSAC (anistreplase): Tiêm tĩnh mạch 30 mg trong 2 – 5 phút.
Chú ý: Tất cả các bệnh nhân sau tiêu sợi huyết đều phải được vận chuyển tới trung tâm có thể can thiệp ĐMV qua da từ 2 – 24 giờ sau tiêu sợi huyết. Chụp ĐMV cấp cứu với các trường hợp tiêu sợi huyết thất bại hoặc sốc tim, rối loạn huyết động.